User:Nazarzadeh: Difference between revisions

# '''اختیار در مقابل [[اضطرار]]:''' گاهی اختیار به این معناست که انسان در شرایط خوب و مناسبی است و یک فعل را بدون هیچ خطر جانی یا مالی انجام می‌دهد یا ترک می‌کند. در مقابل فعلی که با اضطرار انجام می‌گیرد. مثل خوردن گوشت مردار که حرام است ولی در صورت اضطرار و گرسنگی شدید که منجر به مرگ می‌شود [[حلال]] می‌شود.

# دیدگاه [[امر بین الأمرین]] که نظریه شیعیان است؛

# دیدگاه [[اگزیستانسیالیسم]].<ref>{{cite book|title=نگاه سوم به جبر و اختیار|سال=۱۳۸۴|first=قدردان|نام خانوادگی=قراملکی|صفحه=97}}</ref> <ref>{{cite book|title=جبر و اختیار|سال=1381|first=جعفر|نام خانوادگی=سبحانی|صفحه=45}}</ref>  

# دیدگاه [[کسب]] نیز از سوی [[اشاعره]] در مقابل نظریه جبرگرایی و در دفاع از اختیار ارائه شد؛<ref>{{cite book|title=فلسفه علم کلام|سال=1368|first=هری اوسترین|نام خانوادگی=ولفسن|صفحه‌ها=727و728}}</ref> ولی به دلیل ناتوانی در تبیین پدیده اختیار از سوی عالمان شیعه در گروه نظریه‌های جبر دسته‌بندی شد.<ref>{{cite book|title=جبر و اختیار|سال=۱۳۷9|first=محمد تقی|نام خانوادگی=جعفری|صفحه=229}}</ref><ref>{{cite book|title=نگاه سوم به جبر و اختیار|سال=۱۳۸۴|first=قدردان|نام خانوادگی=قراملکی|صفحه‌ها=۲۴۰و۲۴۱}}</ref>

نظریه تفویض از نظریاتی است که از سوی برخی از متکلمان معتزلی‌مسلک<ref>{{cite book|title=جبر و اختیار|سال=۱۳۸۱|first=جعفر|نام خانوادگی=سبحانی|صفحه=366}}</ref> برای تبیین اختار انسان مطرح شده است.<ref>{{cite book|title=جبر و اختیار|سال=۱۳۸۱|first=جعفر|نام خانوادگی=سبحانی|صفحه=357}}</ref> بر اساس نظریه تفویض، فعل اختیاری انسان فقط توسط او پدید می‌آید و مخلوق خداوند نیست. انتساب فعل انسان به خداوند انتساب حقیقی نیست، بلکه بدین جهت است که خداوند انسان را آفریده و به او قدرت انجام فعل را عطا کرده است، ولی در انجام یا ترک فعل او دخالتی ندارد، یعنی فعل انسان از نظر تکوینی به خود او واگذار شده است.<ref>{{cite book|title=بحوث فی الملل و النحل|سال=۱۴۱۲|first=جعفر|نام خانوادگی=سبحانی|جلد=3|pageها=۳۰۱و۳۰۲}}</ref>

به جز جبرگرابان و اشاعره، شیعیان و نیز بسیاری از عالمان معتزله مخالف نظریه تفویض هستند.<ref>{{cite book|title=بحوث فی الملل و النحل|سال=۱۴۱۲|first=جعفر|نام خانوادگی=سبحانی|جلد=3|page=306}}</ref> [[شیخ صدوق محدث امامی]] قرن چهارم قمری در [[کتاب التوحید]] یک باب را به احادیث نفی جبر و تفویض اختصاص داده و ۱۲ حدیث در آن نقل کرده است.<ref>{{cite book|title=التوحید|تاریخ=۱۴۱۶|first=محمد بن علی|نام خانوادگی=صدوق|صفحه=۳۵۹و۳۶۴}}</ref>

نظریه کسب که اکثریت متکلمان اشعری به آن اعتقاد دارند یکی از تبیین‌هایی است که برای توضیح اختیار انسان و رابطه افعال انسان با خداوند ارائه شده است.<ref>{{cite book|title=فلسفه علم کلام|تاریخ=۱۳۶۸|first=هری اوسترین|نام خانوادگی=ولفسن|صفحه‌ها=۷۲۷و۷۲۸}}</ref> به گفته [[سعدالدین تفتازانی]] برای سازگار کردن اختیار انسان و فاعلیت خداوند چاره‌ای جز این نیست که بگوییم خداوند خالق فعل انسان، و انسان کاسب آن است».<ref>{{cite book|title=شرح العقاید النسفیه|نام=احمد بن موسی|نام خانوادگی=خیالی|صفحه‌ها=۱۱۵و۱۱۷}}</ref> نظریه کسب نه تنها از طرف مخالفان اشاعره (متکلمان [[عدلیه]]) مورد نقد قرار گرفته و اِبطال گردیده است، بلکه برخی از محققان اشاعره نیز آن را کافی در حل مشکل جبر ندانسته‌اند، چنان‌که [[احمد امین مصری]] آن را تعبیر جدیدی از نظریه جبر دانسته،<ref>{{cite book|title=ضحی الاسلام|نام=احمد|نام خانوادگی=امین|جلد=3|page=۵۷}}</ref> و [[شیخ شلتوت]] نیز معتقد است تفسیر کسب به تقارن عادی میان فعل و قدرت انسان بدون آن که قدرت او در تحقق فعل تأثیری داشته باشد، از عهده توجیه مسئله تکلیف و اصل عدل الهی و مسؤولیت انسان بر نمی‌آید.<ref>{{cite book|title=بحوث فی الملل و النحل|سال=۱۴۱۲|first=جعفر|نام خانوادگی=سبحانی|جلد=2|page=198}}</ref>

تبیین اختیار بر اساس نظریه امر بین الامرین رویکردی است که شیعیان امامیه بر اساس آن سیر کرده‌اند. این نظریه توسط [[ائمه اهل بیت (ع)]] مطرح گردیده و مورد قبول متکلمان [[امامیه]] و نیز حکمای اسلامی قرار گرفته است.<ref>{{cite book|title=بحارالانوار|تاریخ=۱۴۰۳|first=محمدباقر بن محمدتقی|نام خانوادگی=مجلسی|جلد=5|page=12}}</ref>

[[محمدتقی جعفری]] فیلسوف و الاهی‌دان شیعه، آیه‌های قرآنی را در این موضوع در چند گروه دسته‌بندی کرده است: پاره‌ای از آیات، عذاب‌ها و مصیبتهای دنیوی را نتیجه رفتار انسان‎ها می‌دانند، پاره‌ای دیگر افعال انسان را به خودش نسبت می‌دهند مثل آیه {{quran|کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ|سوره=مدثر|آیه=38}}، حدود ۸۰ آیه که ظلم را به خود انسان‌ها نسبت می‌دهند، مثل {{quran|أَلَمْ یَأْتِهِمْ نَبَأُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَقَوْمِ إِبْرَاهِیمَ وَأَصْحَابِ مَدْیَنَ وَالْمُؤْتَفِکَاتِ ۚ أَتَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّنَاتِ ۖ فَمَا کَانَ اللَّهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَلٰکِنْ کَانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ|سوره=توبه|آیه=70}} و آیاتی که صریحاً می‌گویند انسان‌ها در انتخاب آزاد هستند، همانند آیه {{quran|إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا|سوره=انسان|آیه=3}} که می‌گوید ما انسان را هدایت کردیم و او یا شاکر خواهد بود یا کفران خواهد ورزید.<ref>{{cite book|title=جبر و اختیار|تاریخ=1379|first=محمد تقی|نام خانوادگی=جعفری|صفحه‌ها=۲۳۱و۲۳۲}}</ref>

بنابر پژوهش محمد تقی جعفری، در قرآن کریم ۴۳ بار کلمه اراده به خدا نسبت داده شده و ۹۴ بار به انسان، و هیچ آیه‌ای نیست که اراده خدا را ناظر به افعال اختیاری انسان به کار برده باشد.<ref>{{cite book|title=جبر و اختیار|سال=1379|first=محمد تقی|نام خانوادگی=جعفری|صفحه=۲۳۴}}</ref> او هم‌چنین به آیاتی اشاره می‌کند که نیتجه اراده انسان را موردِ اراده خداوند معرفی می‌کند مثل آیه {{quran|مَنْ کَانَ یُرِیدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِیهَا مَا نَشَاءُ لِمَنْ نُرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلَاهَا مَذْمُومًا مَدْحُورًا|سوره=اسراء|آیه=18}} و آیه {{quran|وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَیٰ لَهَا سَعْیَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولٰئِکَ کَانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُورًا|سوره=اسراء|آیه=19}}

[[محمد بن عَجْلان]] از [[امام صادق(ع)]] پرسید: {{عربی|آیا خداوند بندگان را بر انجام کارها مجبور نموده است؟ امام(ع) پاسخ داد: خداوند عادل‌تر از آن است که بنده‌ای را بر کاری مجبور سازد آن گاه او را عقوبت کند.}} <ref>{{cite book|title=التوحید|سال=۱۳۵۷|first=محمد بن علی|نام خانوادگی=ابن‌بابویه (صدوق)|page=361}}</ref>چنان‌که همین پاسخ از [[امام رضا(ع)]] به حسن بن علی وَشّاء نیز نقل شده است.<ref>{{cite book|title=التوحید|سال=۱۳۵۷|first=محمد بن علی|نام خانوادگی=ابن‌بابویه (صدوق)|page=362}}</ref>

متکلمان عدلیه نیز، نظریه جبر را مخالف عدل الهی دانسته و با استناد به عدل و حکمت خداوند، بر مختار بودن انسان استدلال نموده‌اند،<ref>{{cite book|title=فلسفه علم کلام|سال=1368|first=هری اوسترین|نام خانوادگی=ولفسن|صفحه=663}}</ref>  

عالیترین مراتب اختیار، مخصوص به خدای متعال است زیرا نه تنها تحت تأثیر هیچ عامل خارجی قرار نمی‌گیرد بلکه از تضاد گرایش‌های درونی هم منزه است. اما موجوداتی مانند انسان دارای مرتبه نازلتری از اختیار هستند و کم بیش اراده آنان تحت تأثیر عوامل بیرونی و درونی شکل می‌گیرد.<ref>{{cite web|author=عبدالستار تقی‌زاده|تاریخ=12 دی ۱۳۹۵|website=ترجمه و تفسیر قرآن و نهج البلاغه|نشانی=https://altanzil.blogfa.com/post/184/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86|title=اراده و اختیار در انسان|تاریخ بازبینی=9 آبان 1403}}</ref>

انسان مسؤول کارهای خود است، ولی این خداوند متعال است که او را مسئول کرده است. بلکه خداوند به او قدرت اختیار را داده و به او اجازه داده است که اعمال خود را از طریق تدبّر و اختیار خود انجام دهد.<ref>{{cite web|author=عبدالستار تقی‌زاده|تاریخ=12 دی ۱۳۹۵|website=ترجمه و تفسیر قرآن و نهج البلاغه|نشانی=https://altanzil.blogfa.com/post/184/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86|title=اراده و اختیار در انسان|تاریخ بازبینی=9 آبان 1403}}</ref>

و اینکه گفته می‌شود: خداوند اختیار را در انسان قرا داده تا وی اراده خیر یا شرّ کند، درست نیست و این دقیقاً نظر اشاعره و جبریّون می‌باشد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:{{quran |ا أَصابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ ما أَصابَکَ مِنْ سَیِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِکَ وَ أَرْسَلْناکَ لِلنَّاسِ رَسُولاً وَ کَفی بِاللَّهِ شَهیداً| سوره = نساء| آیه = 79| ترجمه = آنچه نیکی و نعمت و خوشی بتو برسد از جانب خداست و آنچه بدی و نقمت و زحمت بتو برسد از جانب خود توست}}

پس این گفته درست نیست که: هرنوع اراده انسان در طول اراده خدا قرار دارد حتّی اراده انجام گناه.<ref>{{cite web|author=عبدالستار تقی‌زاده|تاریخ=12 دی ۱۳۹۵|website=ترجمه و تفسیر قرآن و نهج البلاغه|نشانی=https://altanzil.blogfa.com/post/184/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86|title=اراده و اختیار در انسان|تاریخ بازبینی=9 آبان 1403}}</ref>

{{quran|إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً|سوره=انسان|آیه=3|ترجمه=ما راه را به او نشان دادیم و طریق را برای او روشن ساختیم (تا اینکه شناختن حق از باطل برای او مقدور و متمکن باشد و راه خیر و شرّ را بوسیله دین و ادلّه عقل و شرع که برای عموم مکلّفین تعمیم دارد نمایاندیم) و او مختار است که یا بحسن اختیار خود شکر خدای متعال را (که اعتراف بنعم اوست) بجای آورد (و بدین سبب بحق برسد) یا نعم خدا را کفران کند (و احسان او را منکر شود و در اینصورت از راه صواب دور و گمراه باشد و بحسب اختیارش مجازات گردد.}}

لذا این خود انسان است که می‌تواند با استفاده از رهنمودهای انبیاء و با مراجعه به عقل خود، طالب نفع و مصلحت باشد وی ا می‌تواند نفع و مصلحت را رها کرده و با عدم استفاده از رهنمودهای انبیاء و عدم پیروی از دستور العمل‌های عقل، راه شرّ را انتخاب کرده و منفعت، مصلحت و سعادت خود را تباه سازد.<ref>{{cite web|author=عبدالستار تقی‌زاده|تاریخ=12 دی ۱۳۹۵|website=ترجمه و تفسیر قرآن و نهج البلاغه|نشانی=https://altanzil.blogfa.com/post/184/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86|title=اراده و اختیار در انسان|تاریخ بازبینی=9 آبان 1403}}</ref>